Να, λοιπόν, που φτάσαμε στον πυρήνα του θέματος και στο κατά πόσον τελικά υπάρχει επιλογή ή αν είναι όλα τόσο ντετερμινιστικά καθορισμένα που απλά δεν υπάρχει ελευθερία καθόλου.

Ας τραβήξουμε μια διαχωριστική γραμμή: επιλογή υπάρχει μόνο όταν μπορείς να πράξεις αλλιώς από αυτό που κάνεις. Το "αλλως δύνασθαι πράττειν".

Υπάρχει άλλως δύνασθαι πράττειν όταν ζεις με την απειλή του λιθοβολισμού, της ποινικής δίωξης, της φυλάκισης, της θανατικής ποινής; Όχι.

Όταν υπάρχουν αυτοί οι καταναγκασμοί είναι δεδομένο ότι δεν υπάρχει καμία απολύτως επιλογή. Υπάρχει μόνο υποχρέωση και ανάγκη να ζήσεις με το λιγότερο δυνατό κόστος.

Εάν όμως αφαιρέσουμε αυτούς τους καταναγκασμούς και ζει ένας άνθρωπος "σε μια δημοκρατική κοινωνία" (όπως λέει και η ΕΣΔΑ του 1950) που δεν υπάρχουν τέτοιοι κίνδυνοι, σε μια δυτική χώρα, ας πούμε, που δεν διώκει την θρησκευτικά επιβαλλόμενη ένδυση, είναι επιλογή το χιτζάμπ;

Το να έχεις γεννηθεί μέσα σε μια συγκεκριμένη πολιτισμική συνθήκη και να την ακολουθείς, ακόμη κι όταν δεν υπάρχει η κύρωση, είναι επιλογή;

Ακόμη όμως κι αν δεν είναι, αλλά έχεις οδηγηθεί από την συνθήκη σε αυτή την συνήθεια, ενώ έχεις το "αλλως δύνασθαι πράττειν" θεωρητικά, είναι δικαίωμα;

Προσέξτε πόσο γενικά διατυπωμένο είναι αυτό το ερώτημα. Είναι επιλογή ότι μιλάμε ελληνικά στην Ελλάδα;

Υπάρχουν καταναγκασμοί και αντικειμενικές συνθήκες που δεν θα μας επέτρεπαν να μιλάμε χωρίς προβλήματα μια άλλη γλώσσα.

Υπάρχουν, όμως, Έλληνες πολίτες που μιλούν και άλλες γλώσσες, έχοντας μεγαλώσει σε τοπικές κοινωνίες που η αίσθηση του ανήκειν σε μια κοινότητα καλλιεργείται και μέσω της άλλης γλώσσας.

Στα Μεσόγεια όλοι μιλούσαν αρβανίτικα τον περασμένο αιώνα. Ήταν επιλογή; Στην Φλώρινα, εκτός από ελληνικά μιλάνε και μακεδονικά, στην Θράκη εκτός απο ελληνικά μιλάνε τουρκικά, μιλάνε πομάκικα.

Μπορεί να είναι μια αναπόδραστη πολιτισμική συνθήκη, αλλά δεν επιτρέπεται να τους το απαγορεύσουμε με κυρώσεις.

Όταν το κάναμε ως χώρα, ανεχόμενοι για παράδειγμα την καταστροφή της ταμπέλας "vino zito" από τα γραφεία του "Ουράνιου τόξου" στην Φλώρινα, καταδικαστήκαμε για παραβίαση ανθρώπινων δικαιωμάτων (2005).

Μπορεί το να μιλάς μια μειονοτική γλώσσα να μην είναι μια ελεύθερη επιλογή, είναι όμως ανθρώπινο δικαίωμα. Έχεις αξίωση να μη σου το απαγορεύει κανένας.

Αν, τώρα, φύγουμε από την γλώσσα και πάμε στο θρήσκευμα ως πολιτισμική συνθήκη. Ρωτήθηκε κανένα νήπιο από όσα βαφτίστηκαν αν επιθυμούσε να ενταχθεί σε αυτή την θρησκευτική παράδοση; Όχι.

Υπάρχει μια μακραίωνη παράδοση που ανατρέχει πολλούς αιώνες πριν, όταν για πνευματικούς λόγους επιλήθηκε πολιτισμικά ο νηπιοβαφτισμός.

Πέρα από το τελετουργικό, όμως, υπάρχει και επίσημη κρατική καταγραφή: ληξιαρχική πράξη βάφτισης.

Υπάρχουν σχολεία που εξετάζουν αν έχει βαφτιστεί ο μαθητής και, βάσει αυτού, αποφασίζουν αν θα πάρει απαλλαγή από τα θρησκευτικά, μολονότι αυτό είναι ανεπίτρεπτο και έχουμε καταδικαστεί γι' αυτό από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο.

Είναι επιλογή; Όχι. Είναι δικαίωμα των γονέων να βαφτίζουν τα παιδιά τους; Εάν απαντήσουμε εδώ μονολεκτικά, χωρίς καμία επιφύλαξη, έχουμε καταργήσει τελείως την έννοια της συναίνεσης, της ανηλικότητας, του δικαιώματος, της επιλογής.

Το κριτήριο που κάνει, λοιπόν, τα πράγματα πιο σαφή είναι: υπάρχει κύρωση, αρνητική συνέπεια, επιβαρυντική διάκριση που αποκλείει το "αλλως δύνασθαι πράττειν"; Όταν υπάρχει αυτό, τότε δεν υπάρχει καμία επιλογή. Υπάρχει μόνο η παραβίαση του δικαιώματος.

Στις κοινωνίες που υπάρχει το άλλως δύνασθαι πράττειν, οι καταναγκασμοί της παράδοσης που το άτομο αντιλαμβάνεται ως επιλογές είναι δικαιώματα. Στις κοινωνίες που δεν υπάρχει, η υποτιθέμενη επιλογή είναι παραβίαση δικαιώματος.